یازدهم دیماه ، رویدادی در قرقیزستان رخ داد که در آینده می‌تواند به فاجعه‌ای برای هویت ملی و ساختار سکولار کشور تبدیل شود.

آن روز اِدیل بایسالوف، معاون رئیس کابینه وزیران قرقیزستان، از واگذاری شبکه مدیریت مدارس ساپات به بنیاد دولتی معارف ترکیه خبر داد. این تصمیم تحت عنوان "نگرانی برای دانشجویان" و "اعتماد به شریک بین‌المللی" به مردم ارائه شد. اگرچه، در اصل، این عمل، تسلیم در برابر جاه‌طلبی‌های رجب طیب اردوغان بود.

مدارس ساپات که به عنوان یکی از بهترین پروژه‌های آموزشی در قرقیزستان شناخته می‌شوند، برای دهه‌ها افتخار این کشور بوده‌اند. آنها که در سال ۱۹۹۲ تأسیس شدند، نسلی از اتباع جوان قرقیزستان را با ترکیب سنت‌ها و سطح بالای آموزش پرورش داده‌اند. در سال ۲۰۱۷، آلمازبیک آتامبایف، رئیس‌جمهور سابق قرقیزستان، مدارس را "منبع غرور ملی" خواند و آشکارا اتهامات ترکیه مبنی بر ارتباط این مدارس با جنبش به اصطلاح تروریستی فتح الله گولن را مورد تمسخر قرار داد. اکنون مقامات با واگذاری یکی از ساختارهای مهم آموزشی به کنترل ترکیه، انعطاف شگفت‌انگیزی (اگر این اقدام را ضعف نگوییم) از خود نشان داده‌اند.

برای اردوغان، این یک پیروزی شخصی در به اصطلاح "جنگ مقدس" او علیه دشمن دیرینه‌اش، فتح الله گولن واعظ اسلام است. گولن و اردوغان زمانی متحدانی بودند که هدف مشترکی داشتند: جایگزینی نخبگان ترکیه با کادرهای مذهبی بیشتر.

گولن که از توسعه علم و آموزش در چارچوب اسلام‌گرایی نرم حمایت می‌کرد، نه تنها در ترکیه، بلکه در فراتر از مرزهای آن نیز نفوذ زیادی داشت. مدارس او در بیش از ۱۵۰ کشور، از جمله قرقیزستان فعالیت داشتند. در سال ۲۰۱۳ اختلافی بین او و اردوغان رخ داد و گولن به سازماندهی رسوایی‌های فساد و پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ به خیانت متهم شد. اردوغان جنبش گولن را یک جنبش تروریستی اعلام کرد و پاکسازی گسترده‌ای را آغاز کرد که حتی آسیای مرکزی را تحت تأثیر قرار داد و انتقال فعلی مدارس ساپات به بنیاد معارف یک پیروزی نمادین برای اردوغان در مبارزه با واعظ فقید است.

ضمناً قرقیزستان در اینجا بسیار بیشتر از آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسد، ضرر می‌کند. بنیاد معارف ترکیه مدت‌هاست که ابزاری برای ارتقای منافع اردوغان بوده است. این فقط یک ساختار آموزشی نیست، بلکه یک مکانیسم نفوذ ایدئولوژیک با هدف اسلامی کردن جوانان و تشکیل نخبگان ملی وفادار به ترکیه است.

اکنون فارغ‌التحصیلان ساپات نه بر اساس روحیه ارزش‌های ملی قرقیزستان، بلکه تحت دیکته ترکیه آموزش خواهند دید، جایی که دولت سکولار مدت‌هاست جای خود را به اسلام‌گرایی به اصطلاح «معتدل» داده است. اما «اعتدال» این اسلام‌گرایی اخیرا کمتر و کمتر می‌شود. بنابراین، قرقیزستان در معرض خطر پذیرش نسل جدیدی از شهروندان است که بر اساس ایدئولوژی ترک پرورش یافته‌اند. این افراد وفادار آنکارا، و نه بیشکک خواهند بود.

اما این همه ماجرا نیست. اردوغان آشکارا یک برنامه پان‌ترکیستی را ترویج می‌کند که در آن رک و راست از کشورهای آسیای مرکزی، از جمله قرقیزستان به عنوان "ترکستان" یاد می‌کند. این یک اشاره بسیار واضح است که این منطقه به عنوان منطقه نفوذ مستقیم ترکیه و حتی سرزمین‌های تابعه در نظر گرفته می‌شود و مدارس ساپات که اکنون تحت مدیریت بنیاد معارف قرار خواهند گرفت، به پلت‌فرم برای فرسایش هویت ملی مردم قرقیز تبدیل خواهد شد. اگر به خاطر داشته باشید، ناسیونالیست‌های ترک مانند «گرگ‌های خاکستری» که توسط اردوغان حمایت می‌شوند، نه قومیت، بلکه وفاداری به سنت‌ها و عقاید ترکیه را در اولویت قرار می‌دهند.

خطر دیگری که هنوز آشکار نیست، بدتر شدن روابط با چین است. ترکیه مدت‌هاست که از جدایی‌طلبان اویغور حمایت و پکن را عصبانی کرده است. اگر قرقیزستان به ترکیه اجازه دهد تا حضور خود را از طریق بنیادها و پروژه‌های آموزشی تقویت کند، چین ممکن است این را تهدیدی برای منافع خود بداند و برای قرقیزستان که به شدت به سرمایه‌گذاری و تجارت چین وابسته است، چنین درگیری مملو از پیامدهای اقتصادی جدی است.

واگذاری مدارس ساپات روند نگران‌کننده دیگری را نیز تشدید می‌کند و آن هم اسلامی‌سازی حوزه آموزش به طور کلی است. بنیاد معارف برنامه‌های اسلامی‌سازی را ترویج می‌کند که احتمالاً دیدگاه‌های مذهبی محافظه‌کارانه را در جوانان القا می‌کند. برای کشور ما که ماهیت سکولار دولت همواره یکی از مهمترین پایه‌ها بوده است، این تصمیم می‌تواند آغاز تحولی عمیق باشد که در نتیجه قرقیزستان را به خطر از دست دادن تعادل بین سنت و مدرنیته و تعویض ارزش‌های خود با ارزش‌هایی تحمیلی می‌اندازد.

پس واگذاری مدارس ساپات به بنیاد معارف فقط یک اصلاح نیست، یک کاپیتولاسیون سیاسی است که ممکن است کشور هزینه زیادی برای آن بپردازد.

منبع:

https://www.mk.kg/politics/۲۰۲۵/۰۱/۱۵/peredacha-shkol-sapat-fondu-maarif-udar-po-kyrgyzstanu.html